Κατέχει αναμφίβολα την πρωτεύουσα θέση μεταξύ των θηλυκών θεοτήτων του Ολύμπου, τόσο σε σπουδαιότητα, όσο και σε ιερότητα. Είναι η αγαπημένη θυγατέρα του Ζηνός, η οποία αρκέστηκε να ασχοληθεί με θέματα εκμαθήσεως των ανθρώπων και να αναδεικνύεται ως η μεγίστη συμβουλάτορας θεά στα όποια προβλήματα απασχολούσαν τους θνητούς. Η ετυμολογία της λέξεως, όπως αναφέρει και ο Αθανάσιος Σταγειρίτης, προέρχεται μάλλον από το στερητικό «α» και την λέξη θηνή που έχει σχέση με το θηλή, επειδή αυτή ουδέποτε δοκίμασε το μητρικό γάλα, δεδομένου ότι πετάχτηκε από το κεφάλι του Ζηνός, ολοκληρωμένη γυναίκα και όχι μωρό. Σύμφωνα με τον Βόσσιο, η λατινική ονομασία της ως «Μινέρβα» προέρχεται από το ρήμα «menervo», το οποίο σημαίνει συμβουλεύω.
Αποτελεί κατά κάποιον τρόπο σε αλληγορική κυρίως ερμηνεία μια τριάδα μαζί με τον πατέρα της που αντιπροσωπεύει πάντα το θείο νου και την μητέρα της (Μήτις) που εκφράζει την βούληση. Εκείνη με την σειρά της αποτελεί την φρόνηση και για αυτό τον λόγο γεννήθηκε από το κεφάλι του Ζηνός γιατί αυτό, αποτελεί την έδρα του λογικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι η φρόνηση αποτελείται κατά τον Δημόκριτο από τρία καλά: α) το να σκέπτεσαι καλά, β) το να κρίνεις σωστά και γ) ότι πραγματοποιείς να το πραγματοποιείς με κανόνα το δίκαιο. Τέλος γεννήθηκε ένοπλη, γιατί η φρόνηση πρέπει σε όλες τις περιπτώσεις να είναι πανέτοιμη να αντιμετωπίσει τους οποιουσδήποτε κινδύνους που θα της παρουσιαστούν.
Ο Πλούταρχος αναφερόμενος στην μεγάλη σοφία της θεάς, ερμηνεύει τον μυστηριώδη πέπλο της (που παρουσιαζόταν στην πομπή των Παναθηναίων), ως την αλληγορική ερμηνεία της ακατάληπτης σοφία της.
Δεν αναφέρονται ερωτικές συνευρέσεις της, παρά μία και αυτή ανολοκλήρωτη, όταν την επιθυμούσε διακαώς ο Ήφαιστος και ήθελε να την κάνει δική του.
Θα αρκεστούμε σε αυτά το ολίγα για την «βιογραφία» της θεάς, δεδομένου ότι το θέμα μας είναι οι διάφορες ονομασίες της. Αυτές τις λάμβανε από τους θνητούς κυρίως όταν σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή, γινόταν κάτι καλό και οι θρήσκοι πολίτες το απέδιδαν στην εύνοια της θεάς Αθηνάς. Δίνοντας λοιπόν οι ευεργετούμενοι πολίτες το ανάλογο επίθετο στην θεά, την αισθανόντουσαν κάτι σαν αποκλειστική δική τους, που δρούσε πάντοτε για το καλό της πόλεώς τους, πιστεύοντας κατά αυτόν τον τρόπο ότι ουδέποτε στο μέλλον θα πορεύονταν μοναχοί τους. Άλλες φορές της δινόταν κάποιο επίθετο, το οποίο ήθελε να της προσδώσει συγκεκριμένες αρετές και ιδιότητες. Τέλος άλλη περίπτωση ήταν η παροχή κάποιου επιθέτου που αποκλειστικά και μόνο ερμήνευε κάποια κατάσταση ή ιδιότητα της θεάς.
Στην συνέχεια αναφέρονται τα επίθετα με τα οποία ήταν κατά τόπους κυρίως γνωστή η μεγάλη αυτή θεά. Φυσικά η ανάλυση όλων αυτών θα απαιτούσε τεράστιο χώρο. Εντός όμως των αντιστοίχων παρενθέσεων αναφέρεται μια μικρή πληροφορία περί εκάστου. Στο τέλος του καταλόγου υπάρχουν εκτεταμένες πληροφορίες για μερικά επίθετα που συγκαταλέγονται στα πλέον γνωστά που έμειναν στο πέρασμα των αιώνων.
- Αθηναία (αναλύεται στο τέλος), Αγοραία (από τους Λάκωνες), Ατρυτώνη, Αλαλκομενηΐς (από την τροφό αυτής), Αργεία (από τους Αργείους), Αιδοίη, Αγελείη, Αλκήεσσα, Αντιάνειρα, Αλόχευτος, Αγαυή, Αγήνωρ, Αγέραστος (επειδή ήταν πάντα νέα), Ατάρβητος, Αλκιμάχη, Ακάματος, Ακαλανθίς, Αδάμαστος, Αλήτις, Άχραντος, Ανεμώλιος, Ακρήδεμνος, Ασίδηρος, Αβροχίτων, Αποργής, Άγαμος, Απειρώδις, Ατθίς, Ανεμώτις (επειδή σταματούσε τους δυνατούς αέρηδες), Αυτόγονος, Αμάτωρ, Αγροκύδοιμος, Ανύμφευτος, Αντροδίαιτος, Αιολόμορφος, Αγλαότιμος, Ακρία, Αιθυία (από κάποιο είδος βοτάνου), Αιαντίς (στα Μέγαρα), Αλέα (αναλύεται στο τέλος), Αμβουλία (από τους Λάκωνες), Απατουρία (από της Αίθρας στην Τροιζήνα), Αρεία (από του Ορέστη στον Άρτιο Πάγο, όταν αυτός αθωώθηκε για την μητροκτονία), Ασία (από την Κολχική), Αξιόποινος (από τον Ηρακλή), Αλιφηραία (από την αρκαδική πόλη της Αλιφηρίας), Ασσησία (από την ιωνική πόλη της Ασσησού), Αηδών (από τους Παμφύλους), Αγελαΐς, Αριστόβουλη, Αέρια (από την αλληγορία της με τον αέρα), Αρακυνθιάς (από το Αράκυνθο όρος της Βοιωτίας).
- Βλοσυρώπις, Βαρύκτυπος, Βασιλεία, Βουδεία (από την θεσσαλική πόλη Βουδεία).
- Γλαυκώπις, Γλαύκη, Γοργώπις, Γοργολόφα, Γοργών, Γιγαντοφόντις, Γοργοφόνος.
- Δεινή, Δαΐφρων, Δορυθαρσής, Διογένης, Δολόμητις.
- Ευπλόκαμος, Ερυθρίς, Ερυσίπτολις, Εγρεκύδοιμος, Εργοπόνος, Εργάνη (αναλύεται στο τέλος), Ευρύστερνος, Ενδαρθυία (από τους Μεγαρείς).
- Ζωστηρία (από τους Βοιωτούς).
- Ηΰκομος, Ηλεία.
- Θρασεία, Θούρις.
- Ίππεια (αναλύεται στο τέλος), Ιππολαίτις (από την πόλη Ιππόλας στο Ταίναρο), Ιτωνίς (από τον Βοιωτό Ιτωνό), Ιθωμιάς (από την θεσσαλική πόλη Ιθώμη), Ιτωνία, Ιστοτέλεια, Ιστοπόνος, Ιπποσόος, Ιθωμία.
- Κελεύθεια, Κισσαία (από τους Επιδαύριους) Κραναία, Κορυφασία (από το ακρωτήριο της Μεσσηνίας), Κυδωνία (από τον απόγονο του Ηρακλέους τον Κλύμενο που προερχόταν από την κρητική Κυδωνία) Κυπαρισσία (από την πόλη Κυπαρισσία της Μεσσηνίας), Κυαναιγίς, Κορία (από τους Αρκάδες), Κραθίς, Κορησία (ίσως για κάποιο ιερό της σε κάποια κορυφή όρους), Καθαρή, Καλλίδιφρος.
- Λαοσόος, Λαφρία (από τα λάφυρα), Ληΐτις, Λαφύρα, Λαρισσαία (από τον ποταμό Λάρισσο στην Πελοπόννησο), Λημνία, Λιμνάς (από κάποιο άγαλμά της στην Αττική), Ληϊδίη, Λινδία (από την πόλη Λίνδος στην Ρόδο), Λιβυστίς.
- Μάκαιρα, Μαγνησία (από την πόλη Μαγνησία), Μεγάθυμος, Μενέδουπος, Μενέχαρμος, Μελαναιγίς, Μισόνυμφος, Μινωΐς, Μουνογενής, Μεγαλώνυμος, Μάγαρσις (από την πόλη Μάγαρσος της Κιλικίας), Μηχανίτης (από τους Αρκάδες).
- Νικηφόρος, Νίκη, Ναρκαία (από τον γιο του Διονύσου, τον Ναρκαίο), Νεδουσία (από τον ποταμό Νέδα της Πελοποννήσου).
- Ξένη (από τους Λάκωνες).
- Ογκαίη (από τους Θηβαίους, εκ τούτου και οι Ογκαίες Πύλες της πόλεως), Ομβρίμη, Ομβριμόθυμος, Οπλοχαρίς, Ορμάστειρα, Οφθαλμίτις (από τον Λυκούργο στην Σπάρτη), Οξυδερκής (από τον Διομήδη στο Άργος).
- Πότνια, Πολύβουλος, Πολύμητις, Πολιάς (αναλύεται στο τέλος), Πυλαίτις (από τις πύλες, γιατί άνωθεν κάθε πύλης υπήρχε η μορφή της), Πυλαίμαχος-Πυλαία (επειδή η φρόνηση ανοίγει τις πύλες κάθε πόλεως), Πτολίπορθος, Περσέπτολις, Περίφρων, Πολιούχος, Πολεμηδόκος, Παρθένος (από τους Αθηναίους), Παλλάς (αναλύεται στο τέλος), Πολεμοκλόνος, Πολύολβος, Πολεματόκος, Πολυλίστη, Προμαχόρμα, Προνοία (από τον λόφο Πρόναο, τον ευρισκόμενη πλησίον της Θήβας), Παιωνία (από την σχέση της με την ιατρική), Πανία (από τους Αργείους), Παναχαιΐς (από την Αχαΐα της Πελοποννήσου), Παρεία (από τους Λάκωνες), Παλληνίς (από την Παλλήνη Αττικής).
- Σοφή, Σακέσπαλος, Σάλπιγξ (από τους Αργείους), Σουνιάς (από το ακρωτήριο του Σουνίου στην Αττική), Συκυωνία (από την πόλη Σικυώνα), Σκιράς (από τον μάντη Σκίρο που έκτισε ναό στο Φάληρο της Αττικής), Σίγα, Σαΐτις (από την πόλη Σάεως της Αιγύπτου), Σθενιάς (από τους Τροιζήνιους), Σεμνή.
- Τριτωνίς (αναλύεται στο τέλος), Τριτογένεια-Τριτογέννητος (επειδή γεννήθηκε την τρίτη ημέρα του μηνός), Ταλαεργός, Τολμήεσσα, Τανύκνημις, Τιθρώνη (από την πόλη Τιθρώνιο της Φωκίδας), Τελχινία (από τους Τελχίνες της Κύπρου που ήρθαν στην Βοιωτία).
- Υγιεία (από τους Αθηναίους).
- Φιλόμολπος, Φιλέριθος, Φοινίκη, Φθισίμβροτος, Φέρασπις, Φυγόδεμνος, Φοβεσοστράτη, Φυγόλεκτρος, Φόλοιστρος, Φιλένθεος.
- Χαλκίοικος (από τους Λάκωνες), Χαλινίτις (από τους Κορίνθιους, γιατί αυτή πρώτη έβαλε χαλινάρια στον Πήγασο).
(ο κατάλογος αυτός αναφέρεται από τον Αθανάσιο Σταγειρίτη).
ΑΘΗΝΑΙΑ
Ονομάστηκε παραδόξως Αθηναία σε μια εποχή που οι κάτοικοι των Αθηνών λέγονταν Αττικοί και Αττικές. Ο πρώτος που φέρεται ότι της απέδωσε αυτήν την ονομασία, ήταν ο Όμηρος.
ΑΛΕΑ
Επίθετο που συναντάται στην Αρκαδία, παρά την πόλη Τεγέα και από ναόν τον οποίον έκτισε εκεί ο Αλέας. Υπήρχε εντός του ναού ένα υπέροχο άγαλμα της θεάς το οποίο είχε φιλοτεχνήσει ο διάσημος γλύπτης της αρχαιότητας ο Σκόπας. Το υπέροχο αυτό άγαλμα κλάπηκε από τον Ρωμαίο Αύγουστο ο οποίος κατά τις μαρτυρίες του περιηγητή Παυσανία, το μετέφερε στην Ρώμη. Ο ναός αυτός διατηρούσε ακόμη και την έννοια του ασύλου. Όποιος κατατρεγμένος πρόφθανε να εισέλθει στον ναό, τύγχανε απόλυτου ασύλου.
ΕΡΓΑΝΗ
Το επίθετο αυτή της δόθηκε επειδή η θεά είχε ανακαλύψει τις γυναικείες εργασίες. Με την ονομασία αυτή ήταν γνωστή εκτός της Αθήνας και σε άλλα μέρη και συγκεκριμένα στην Ηλεία, όπου υπήρχε άγαλμα αυτής φιλοτεχνημένο από τον Φειδία. Είχε δε στην περικεφαλαία της ένα κόκορα, τον οποίον αντικρίζοντας ο περιηγητής Παυσανίας νόμισε πως ήταν εξάρτημα της Εργάνης Αθηνάς και φαντάστηκε ότι ο κόκορας υπήρχε προκειμένου να εγείρει τους ανθρώπους για να ασχολούνται με κάτι.
ΙΠΠΕΙΑ
Απέκτησε αυτό το επίθετο διότι θεωρείται ως η πρώτη που έζεψε άλογα σε άρμα. Μάλιστα με ένα τέτοιο άρμα νίκησε τον γίγαντα Εγκέλαδο κατά την Γιγαντομαχία.
ΠΑΛΛΑΣ
Η πλέον έγκυρη ερμηνεία ανάγεται στην ερμηνεία ότι το επίθετο αυτό προήλθε από την έννοια «πάλλειν το δόρυ». Αργότερα με την λέξη Παλλάδες ονομάστηκαν οι νεανίδες, εξ ίσου και η λέξη παλλακίδα.
ΠΟΛΙΑΣ
Υπήρχε ναός με την ονομασία αυτή στον βράχο της Ακροπόλεως. Εντός του ναού βρισκόταν άγαλμα που οι παλιότεροι έλεγαν ότι είχε πέσει από τον ουρανό. Επίσης υπήρχε και μια άσβηστη φωτιά που έκαιγε όλο το έτος. Έσβηνε στο τέλος του κάθε έτους για να ανάψει και πάλι την πρώτη ημέρα του επόμενου έτους.
ΤΡΙΤΩΝΙΣ
Εξ αιτίας της γεννήσεώς της πλησίον του Τρίτωνος ποταμού, που βρισκόταν στην Λιβύη. Υπήρχε όμως και άλλος ποταμός με το ίδιο όνομα στην Κρήτη. Οι Κρήτες ονόμαζαν «τρυτώ» το κεφάλι και επειδή η θεά είχε γεννηθεί από το κεφάλι του Ζηνός, ισχυρίστηκαν ότι την ονομασία Τριτωνίς την έλαβε από αυτούς.
