Ως αειφανείς αστέρες (ή αλλιώς παραπόλιοι αστέρες) και κατ΄ επέκταση αειφανείς αστερισμοί, χαρακτηρίζονται αντίστοιχα οι αστέρες και οι αστερισμοί που παρατηρούνται συνεχώς, δηλαδή σε όλη τη διάρκεια του 24ώρου, κατά τη φαινομενική περιστροφή της ουράνας σφαίρας, παραμένουν πάνω από τον ορίζοντα του τόπου παρατήρησης εις τρόπον ώστε οι αστέρες αυτοί να μην ανατέλλουν ούτε να δύουν. Οι κύκλοι απόκλισής τους δεν τέμνουν αυτόν ενώ η άνω και η κάτω μεσημβρινή διάβαση αυτών των αστέρων είναι ορατή. Άρα όριο αυτών των αστέρων είναι η κάτω μεσημβρινή διάβασή τους που φθάνει στον ορίζοντα, δηλαδή εκείνων που η απόκλιση τους δ = 90° - φ.
Συνεπώς, αειφανείς αστέρες είναι όσοι έχουν απόκλιση μεγαλύτερη των 90° - φ. Με άλλα λόγια, η γωνιώδης απόσταση του αστέρα από τον ουράνιο πόλο, η πολική απόσταση του, πρέπει να είναι μικρότερη από το πλάτος του τόπου παρατήρησης. Σε αντίθεση με τους αστερισμούς και τους αστέρες που βρίσκονται στον πόλο της Γης, αυτοί που βρίσκονται στον ισημερινό δεν είναι ποτέ παραπόλιοι.
Οι έξι αειφανείς αστερισμοί του Βορείου Ημισφαιρίου είναι η Μεγάλη Άρκτος, η Μικρή Άρκτος, ο Κηφέας, η Κασσιόπη, ο Δράκοντας και η Καμηλοπάρδαλη.
Ας τους γνωρίσουμε:
Μεγάλη Άρκτος
Αν κοιτάξουμε το βράδυ προς το Βορρά, θα βρούμε εύκολα τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Αποτελείται συνολικά από 138 άστρα (2ου-6ου μεγέθους). Τη Μεγάλη Άρκτο θα την αναγνωρίσουμε εύκολα από τα 7 λαμπρότερα άστρα της, που αν τα ενώσουμε με νοητές γραμμές σχηματίζουν ένα σχήμα σαν κατσαρόλα. Από τα 7 λαμπρότερα άστρα της, τα 4 (τα α, β, γ και δ) σχηματίζουν ένα τετράπλευρο, το σώμα της Άρκτου, και τα υπόλοιπα 3 (τα ε, ζ και η) την ουρά της. O αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου είναι ο σπουδαιότερος αστερισμός τον βόρειου ημισφαιρίου, γνωστός από την αρχαιότητα. Πολλοί λαοί την ονομάζουν Άμαξα, γιατί τα 4 άστρα της αποτελούν το αμάξι και τους τροχούς τον, ενώ τα άλλα τρία το τιμόνι ή τα άλογα. Πάνω στο προτελευταίο άστρο της ουράς της, το Μιζάρ, βρίσκεται ένα μικρό άστρο 4ου μεγέθους, που χρησιμοποιείτο στην αρχαιότητα, για να ελέγχουν οι αξιωματικοί αν οι στρατιώτες τους έβλεπαν καλά. Ονομάζεται Αλ-Σαϊδάκ, Αλκόρ ή Δοκιμή, και όποιος το διακρίνει καλά μπορεί να πει ότι διαθέτει καλή όραση. Θεωρείται ο αναβάτης τον αλόγου που αντιπροσωπεύει ο Μιζάρ, γι' αυτό ο Αλκόρ ονομάζεται ακόμα: Ιππέας ή Ταχυδρόμος. Τη Μεγάλη Άρκτο ο Όμηρος την ονομάζει και Ελίκη, λόγω της συνεχούς περιστροφής της γύρω από το Βορρά, ενώ οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν Άροτρο και τα 7 άστρα που την αποτελούν Επτά Βόες. Από αυτούς πήρε και το όνομά του ο γειτονικός αστερισμός τον Βοώτη (ο βοσκός των βοδιών). Ακόμα, από τη λατινική τους μετάφραση «σέπτεμ τριόνες» (επτά βόδια) προήλθε η λατινική ονομασία του Βορρά, μια και βρίσκονται κοντά σ' αυτόν. Εκτός των προηγουμένων, η Μεγάλη Άρκτος έχει και πολλές άλλες λαϊκές ονομασίες. Έτσι, στο Μεσαίωνα ονομαζόταν Άμαξα τον Δαβίδ και Κιβωτός τον Νώε, ενώ ο Σίλλερ την ονομάζει Πλοιάριο τον Αγίου Πέτρου. Ο λαός μας την ονομάζει ακόμα: Αναποδοκάραβο, Κάραβο, Αλέτρι, Αλετροπόδι, Συμπεθεριό, Κλέφτη, Εφτά Αδέλφια και Χορό των Εφτά Παρθένων.
Μυθολογία
Η πλούσια σε φαντασία ελληνική μυθολογία συνδέει τη Μεγάλη Άρκτο με την ερωτική δραστηριότητα τον σκανταλιάρη Δία. Ο Δίας, λοιπόν, έβαλε στο μάτι την πανέμορφη Νύμφη Καλλιστώ, τη μονάκριβη κόρη τον Λυκάονα, βασιλιά της Αρκαδίας με τους 50 γιους. Η Καλλιστώ από την ερωτική της σχέση με το Δία γέννησε τον ήρωα Αρκάδα, γενάρχη των Αρκάδων. Η παράνομη αυτή σχέση προκάλεσε, όπως ήταν επόμενο, τη ζήλια και την οργή της Θεάς Ήρας. Έτσι, για να εκδικηθεί, μεταμόρφωσε την πεντάμορφη Καλλιστώ σε αρκούδα, το πιο άσχημο ζώο τον ζωικού βασιλείου. Η κακομοίρα η Καλλιστώ, μεταμορφωμένη σε αρκούδα, περιπλανιόταν χρόνια μέσα στα πυκνά δάση της Αρκαδίας, ώσπου κάποτε συνάντησε, παλικάρι πια, το γιο της τον Αρκάδα, που κυνηγούσε άγρια ζώα στο δάσος. Η Καλλιστώ επηρεασμένη από τη μητρική της αγάπη, ξεχνώντας ότι ήταν αρκούδα, έτρεξε να τον αγκαλιάσει. Ο Αρκάδας όμως, όπως ήταν επόμενο, δεν αναγνώρισε τη μάνα τον. Βλέποντας μια αρκούδα να τον επιτίθεται, σήκωσε το δόρυ του να την σκοτώσει. Ο πανταχού παρών, όμως, Δίας, για να προλάβει τη μητροκτονία, μεταμόρφωσε και τον Αρκάδα σε Άρκτο. Μόνο τότε το μικρό αρκουδάκι αναγνώρισε τη μάνα του και έτρεξε χαρούμενο να κυλιστεί στα πόδια της. Ο παντοδύναμος Δίας, για να τους γλιτώσει μια και καλή από την οργή της Ήρας, έστειλε και τους δύο στον ουρανό και τους έκανε αστερισμούς, για να χαίρονται εκεί αιώνια τις νύχτες ο ένας κοντά στον άλλο. Η μητέρα έγινε ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου, η κορωνίδα τον βόρειού ημισφαιρίου τον ουρανού και ο γιος της, ο Αρκάδας, ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου. Η ζήλια, όμως, της Ήρας δε σταμάτησε εδώ. Αφού έκανε .μια ζωηρή σκηνή ζηλοτυπίας στον πονηρούλη Δία, θυμωμένη πολύ από τη μεγάλη τιμή που έκανε στη φίλη του και το γιο τους, έστειλε τη Θέτιδα να διατάξει τον Ωκεανό, που αντιπροσώπευε τον ουρανό, να μην επιτρέψει ποτέ στους αστερισμούς αυτούς να βρουν ξεκούραση στους κόλπους του. Απαγόρευσε , λοιπόν, στους δύο εχθρούς της να ανατέλλουν και να δύουν, για να μη λούζονται ποτέ στα υγρά βασίλεια του ωκεανού και να ξεκουράζονται. Έγιναν, δηλαδή, αειφανείς αστερισμοί. Έτσι, οι δύο Άρκτοι από τότε ουδέποτε ξεκουράζονται, ενώ τους καταδιώκει συνεχώς ο Αρκτούρος, ο επικεφαλής των Θηρευτικών Κυνών. H ονομασία της Μεγάλης Άρκτου συνδέεται με έναν αρχαϊκό αρκαδικό μύθο. Στη Μαντινεία της Αρκαδίας υπάρχει η εξής παράδοση: «Στους αρχαϊκούς χρόνους ο ουρανός ήταν κολλημένος με τη Γη, γυάλινος αλλά μεριές μεριές μαλακός. Κάποιοι κυνηγοί σκότωσαν σε ένα κυνήγι μιαν αρκούδα και κάρφωσαν το αρκουδοτόμαρο στον ουρανό. Έτσι, σχηματίστηκε η Μεγάλη Άρκτος, και τα καρφιά έγιναν τα άστρα της».
Μικρή Άρκτος
H Μικρή Άρκτος, το μύθο της οποίας προαναφέραμε, οφείλει την ονομασία της στο Θαλή τον Μιλήσιο. Ας δούμε τώρα πώς Θα την εντοπίσουμε πάνω στον ουρανό. Αν ενώσουμε με μια γραμμή τα άστρα β και α της Μεγάλης Άρκτου και προεκτείνουμε τη γραμμή αυτή προς τα δεξιά σε απόσταση ίση με το πενταπλάσιο περίπου της απόστασης β-α, θα συναντήσουμε τον Πολικό, που είναι το τελευταίο και λαμπρότερο άστρο της ουράς τον αστερισμού της Μικρής Άρκτου. Τα δύο άλλα άστρα της ουράς, τα δ και ε, οι αρχαίοι Έλληνες τα ονόμαζαν Χορευτές, ενώ οι Λατίνοι Λουντέντες. Τη Μικρή Άρκτο τη διακρίνουμε στον ουρανό με κάποια δυσκολία, γιατί τα περισσότερα άστρα της είναι αμυδρά. O αστερισμός αυτός περιλαμβάνει 23 άστρα. Από αυτά εμείς βλέπουμε μόνο τα 7 λαμπρότερα, που σχηματίζουν ενώνοντας τα με νοητές ευθείες ένα σχήμα παρόμοιο με της Μεγάλης Άρκτου, αλλά μικρότερο και σε αντίστροφη θέση. Μοιάζει κι αυτό με μια μικρότερη κατσαρόλα, που φαίνεται να χύνει το νερό της στη μεγαλύτερη κατσαρόλα της Μεγάλης Άρκτου. Ο Πολικός, το α της Μικρής Άρκτου, είναι 2ου μεγέθους και βρίσκεται πολύ κοντά στο Βόρειο Πόλο τον ουρανού. Από τη θέση του αυτή πήρε το όνομά του και τον χρησιμοποιούμε για τον προσανατολισμό μας τη νύχτα, γιατί μας δείχνει πάντα το Βορρά.
Ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου είναι κι αυτός θεμελιώδης, γιατί μαζί με τη Μεγάλη Άρκτο χρησιμεύει για την αναγνώριση και των υπόλοιπων ορατών αστερισμών του βόρειου ημισφαιρίου του ουρανού. Είναι ο βορειότερος από όλους τους αστερισμούς. Ο Πολικός φαίνεται να μένει πάντα ακίνητος, γιατί είναι πολύ κοντά, όπως είδαμε, στο Βόρειο Πόλο τον ουρανού και όλα τα άστρα περιφέρονται γύρω τον. Όσα άστρα λοιπόν και αστερισμοί είναι κοντά στον Πολικό δε δύουν ούτε ανατέλλουν. Δεν κατεβαίνουν δηλαδή ποτέ κάτω από τον ορίζοντα. Φαίνονται πάντα και ονομάζονται, αειφανείς. Σε διαφορετικές εποχές τον έτους η Μεγάλη Άρκτος έχει διαφορετική θέση στον ουρανό, όπως συμβαίνει με όλα τα άστρα και με όλους τους αστερισμούς. Όπου όμως κι αν βρίσκεται αυτή στον ουρανό, ο τρόπος με τον οποίο εντοπίζουμε τον Πολικό και τη Μικρή Άρκτο δεν αλλάζει. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τον αστερισμό της Μικρής Άρκτου Φοινίκη και Κυνόσουρα, όνομα που έφερε και μόνος ο Πολικός, του οποίου οι λαϊκές ονομασίες είναι: Άστρο Τραμουντάνας και 'Άστρο της Κλαδεντήρας. Οι νεότεροι ονομάζουν τον αστερισμό Μικρή Άμαξα, θεωρώντας τη Μεγάλη Άρκτο σαν τη Μεγάλη Άμαξα. Αυτές όμως, είναι ονομασίες που συναντάμε ακόμα και στον Άρατο: στ. 27 «Άρκτος άμα τροχόωσι τό δή, καλέονται Άμαξαι». Σύμφωνα με τον 'Αρατο οι δυο Άρκτοι είναι οι νύμφες Ελίκη και Κυνόσουρα, ή κατ' άλλους η Αδράστεια και η Ίδη, που έθρεψαν το νεογέννητο Δία με το γάλα της κατσίκας Αμάλθειας και τον φρόντισαν κατά την παραμονή του στην Κρήτη. Εκεί, στο Δικταίο Άντρο, είχε γεννηθεί ο Θεός από τη Ρέα για να γλιτώσει από τον πατέρα του τον Κρόνο, που έτρωγε τα παιδιά του. Ο Δίας από ευγνωμοσύνη τις μετέτρεψε στις δύο Άρκτους στον ουρανό, για να είναι αιώνια η δόξα τους. Κατ' άλλους η Μικρή Άρκτος, εκτός από τον Αρκάδα, παριστάνει τον κύνα της Καλλιστώς ή της Αρτέμιδος από όπου προέρχεται και η αρχαϊκή ονομασία του «Κυνός-ούρά».
Κηφεύς
Ο Κηφεύς είναι ο μυθικός βασιλιάς της Αιθιοπίας. Μεταξύ της Μικρής Άρκτου και της Κασσιόπης συναντάμε τον αστερισμό του βασιλιά της Αιθιοπίας Κηφέα, που ήταν γιος του Βήλου, άνδρας της Κασσιόπης και πατέρας της Ανδρομέδας. Τον αστερισμό αυτόν τον βρίσκουμε, προεκτείνοντας την ευθεία που ενώνει την πλευρά 6-α της Μεγάλης Άρκτου με τον Πολικό. Περιλαμβάνει 89 άστρα αμυδρότερα του 2ου μεγέθους. Τα λαμπρότερα άστρα του, τα γ, β, α και δ, σχηματίζουν ένα τόξο που στρέφεται προς την Κασσιόπη. Περιλαμβάνει ακόμα το νεφέλωμα Μ52.
Μυθολογία
O βασιλιάς Κηφέας βρέθηκε σε πολύ άσχημη θέση, όταν στη χώρα του ενέσκηψε λιμός και τρομερές καταστροφές, καθώς ένας τεράστιος άγριος Δράκοντας τυραννούσε και φόβιζε τους υπηκόους του. Αιτία όλων αυτών των δεινών ήταν η φιλάρεσκη γυναίκα του η Κασσιόπη, που πεντάμορφη και βασίλισσα, όπως ήταν, αισθάνθηκε αρκετά δυνατή, ώστε να καυχηθεί ότι ήταν πολύ πιο ωραία από τις θαλάσσιες νύμφες Νηρηίδες. H προσβολή ήταν μεγάλη προς τις θεϊκές νύμφες, που θύμωσαν πάρα πολύ και παραπονέθηκαν στο θεό Ποσειδώνα. O Θεός της Θάλασσας έστειλε τότε ένα τεράστιο θαλασσινό κύμα, που πλημμύρισε την περιοχή, και ένα θαλάσσιο τέρας, το Δράκοντα, για να τιμωρήσει την καυχησιά της Κασσιόπης. Κατ' άλλους το θαλάσσιο αυτό τέρας, που θα τιμωρούσε την Κασσιόπη, ήταν το φοβερό Κήτος, που συνδέεται με τον ομώνυμο αστερισμό.
Κασσιόπη
O αστερισμός της Κασσιόπης περιείχε τον περίφημο νόβα του 1572 ή νόβα του Τύχωνα, από τον διάσημο Δανό αστρονόμο Τύχωνα Μπραχέ, που τον ανακάλυψε στις 5/11/1572. H λαμπρότητά του έφθασε την λαμπρότητα της Αφροδίτης. Στη συνέχεια μειωνόταν συνεχώς και τελικά εξαφανίστηκε τελείως το Μάρτιο του 1574. Αν συνδέσουμε το άστρο ε της Μεγάλης Άρκτου με τον Πολικό και προεκτείνουμε το ευθύγραμμο τμήμα σχεδόν κατά ίση απόσταση, θα συναντήσουμε 5 άστρα 2ου και 3ου μεγέθους, που σχηματίζουν ένα κεφαλαίο Μ, το οποίο κατά τις διάφορες εποχές του έτους μετασχηματίζεται σε W ή Σ. O αστερισμός αυτός, που ως προς τον Πολικό είναι σε συμμετρική θέση προς τη Μεγάλη Άρκτο, ονομάζεται Κασσιόπη. Είναι ένας από τους σπουδαιότερους αστερισμούς τον βόρειου ημισφαιρίου, γνωστός από την αρχαιότητα.
Μυθολογία
Οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν τον αστερισμό αυτό σαν το θρόνο της βασίλισσας Κασσιόπης, συζύγου του βασιλιά της Αιθιοπίας Κηφέα και μητέρας της Ανδρομέδας. Πραγματικά, αν στα 5 πιο λαμπρά άστρα της Κασσιόπης προσμετρηθεί και το 4ου μεγέθους άστρο κ της Κασσιόπης, το σύμπλεγμα των 6 άστρων μοιάζει σαν Θρόνος πάνω στον οποίο υποτίθεται πως καθόταν η μυθική βασίλισσα.
Δράκων
Δράκων (Λατινικά: Draco, συντομογραφία: Dra) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. O μεγάλος αυτός αστερισμός βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και συνορεύει με 8 διαφορετικούς αστερισμούς, τους: Μικρή Άρκτο, Κηφέα, Κύκνο, Λύρα, Ηρακλή, Βοώτη, Μεγάλη Άρκτο και Καμηλοπάρδαλη. Ο Δράκων κείται αρκετά βόρεια ώστε να είναι αειφανής στο σύνολό του από ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, και σχεδόν στο σύνολό του από την Ελλάδα. Ως προς την άνω μεσουράνησή του πάντως είναι γενικώς θερινός αστερισμός, παρότι αυτό είναι χονδρικό, αφού καταλαμβάνει σχεδόν 12 ώρες στην ορθή αναφορά, «αγκαλιάζοντας» τη Μικρά Άρκτο κατά μεγάλο της μέρος. Μάλιστα μέχρι το 1800 π.Χ. περίπου μέσα στον Δράκοντα βρισκόταν ο Βόρειος Ουράνιος Πόλος, αλλά τον έχασε εξαιτίας της μεταπτώσεως του γήινου άξονα.
Ο Δράκων έχει τη διάκριση ότι περιέχει τον Βόρειο Πόλο της εκλειπτικής.
Μυθολογία
Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς και αστρονόμοι του ελληνορωμαϊκού κόσμου τον αποκαλούσαν Δράκοντα, αλλά οι Ίππαρχος και Ερατοσθένης τον αποκαλούσαν Όφιν, και συγχεόταν στους Λατίνους με τον άλλο ουράνιο Όφι ως Anguis, Coluber, Python και Serpens. Παριστανόταν κουλουριασμένος στο κέντρο της ασπίδας του Ηρακλέους, και κατά τη μυθολογία ήταν το μεγάλο φίδι που ανήρπασε η Αθηνά από τους Γίγαντες κατά τη Γιγαντομαχία και το εκσφενδόνισε στα ουράνια (από όπου το Sidus Minervae et Bacchi), ή το τέρας που φόνευσε ο Κάδμος και έσπειρε τα δόντια του από τα οποία φύτρωσε στρατός οπλισμένων ανδρών.
Καμηλοπάρδαλις
Καμηλοπάρδαλις (Λατινικά: Camelopardalis, συντομογραφία: Cam) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1624 από τον Bartsch, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Αυτή η μεγάλη περιοχή που εκτείνεται μεταξύ του Πολικού Αστέρα και του αστερισμού του Ηνιόχου στερείται κάποιου σημαντικού αστέρα, γεγονός που μάλλον εξηγεί το λόγο για τον οποίο, αν και είναι ορατή όλο το χρόνο από το Βόρειο Ημισφαίριο, σημειώθηκε για πρώτη φορά μόλις το 1624 από τον Γερμανό μαθηματικό Jakob Bartsch, κουνιάδο του Γιοχάνες Κέπλερ, ακόμη κι αν είχε επινοηθεί προηγουμένως πιθανόν από τον Ολλανδό αστρονόμο και χαρτογράφο Petrus Plancius.
Το όνομα του αστερισμού είναι άμεσα συνυφασμένο με το σχήμα του: μακρύ και λεπτό σαν το λαιμό μιας καμηλοπάρδαλης.
Πηγή:ΤΑ ΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΥΡΑΝΟΓΡΑΦΙΑ, Στράτος Θεοδοσίου - Μάνος Δανέζης, Επίκουροι Καθηγητές Παν/μιου Αθηνών
Εκδόσεις Δίαυλος
