Ο Πρωταγόρας (490- 416 ή 410 πΧ) ήταν γιος του Αρτέμωνα (ή του Μαιάνδριου). Οι περισσότερες πληροφορίες δείχνουν ως τόπο γεννήσεως του τα Άβδηρα την Θράκη, αν και υπάρχουν και κάποιοι που ισχυρίζονται ότι γεννήθηκε στον Πόντο. Ο πατέρας του ήταν πολύ πλούσιος και παρέχοντας δώρα καθώς και φιλοξενία στον βασιλιά της Περσίας Ξέρξη κατάφερε να κερδίσει την εύνοια του ώστε να παραχωρηθεί το δικαίωμα στον Πρωταγόρα να του διδάξουν οι πέρσες μάγοι τα μυστικά τους. Αυτό ήταν ένα δικαίωμα που σπάνια παρεχόταν στους αλλοεθνείς. Ήταν μαθητής του Δημόκριτου και επηρεάστηκε πολύ από τους Ίωνες φιλοσόφους γενικότερα πχ Ηράκλειτο. Ταξίδεψε σε διάφορες ελληνικές πόλεις «πουλώντας» τις γνώσεις του σε όσους μπορούσαν να πληρώσουν το αντίτιμο. Έργα του είναι τα : «Αλήθεια ή Καταβάλλοντες», «Περί θεών», «Περί Πολιτείας» και «Περί της εν αρχή καταστάσεως». Βέβαια μόνο ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται στις μέρες μας μέσω κάποιων άλλων συγγραφέων.
Ο Πρωταγόρας ήταν ένας από τους πιο γνωστούς σοφιστές. Ήταν δυνατός ρήτορας και μπορούσε σε κάθε πρόταση να αντιτάσσει την αντίθετή της. Ισχυριζόταν ότι δύο προτάσεις μεταξύ τους αντίθετες ισχύουν για κάθε πράγμα. Επίσης είχε την ικανότητα να μετατρέψει το πιο ασθενές επιχείρημα σε δυνατό. Ήταν ικανός να βγάζει εκπληκτικούς μακροσκελείς λόγους, αλλά και να κάνει σύντομες ερωτήσεις κι απαντήσεις όταν θεωρούσε ότι αυτό που έλεγε ήταν αυταπόδεικτο. Συγχρόνως είχε και την ικανότητα να ακούει προσεχτικά την απάντηση του αντιπάλου του και να τον αφήνει να ολοκληρώνει το σκεπτικό του πριν αποφασίσει να του απαντήσει. Ασχολήθηκε με την φιλοσοφία και την ρητορική και του απένειμαν το ψευδώνυμο «Λόγος». Θεωρούσε τον εαυτό του δάσκαλο παιδείας και αρετής και υποσχόταν ότι όποιος ερχόταν να μαθητεύσει κοντά του ότι κάθε μέρα θα γινόταν καλύτερος άνθρωπος από ότι ήταν. Μετέτρεπε λοιπόν τους ανθρώπους σε χρηστούς (=χρήσιμους) πολίτες. Επομένως, στην πραγματικότητα μέσα από τα μαθήματα του δίδασκε την πολιτική τέχνη. Άλλωστε ιδιαίτερα σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα η ικανότητα στο λόγο και εξ’ ου η ικανότητα να πείθεις τους άλλους για τα λεγόμενα σου είναι η πιο βασική παιδεία που θα μπορούσε να πάρει κάποιος. Ο Πρωταγόρας λοιπόν πίστευε ότι ο σοφιστής είναι πάνω από όλα ένας παιδαγωγός: «Ομολογώ σοφιστήν είναι παιδεύειν ανθρώπους». Βέβαια στα παλαιότερα χρόνια η λέξη σοφιστής αποδιδόταν σε όποιον είχε άρτια γνώση της επιστήμης ή της τέχνης του. Μετά τον Πρωταγόρα και όλου του κινήματος των σοφιστών άρχισε η λέξη να συσχετίζεται με τον δημαγωγό και αυτόν που γυρνάει τα δεδομένα με τέτοιο τρόπο ώστε να παρερμηνεύει την αλήθεια σύμφωνα με το συμφέρον του. Ο Πλάτωνας τους αποκαλούσε κάπηλους της παιδείας και τους κατηγορούσε ότι ο στόχος τους δεν ήταν η ανακάλυψη της αλήθειας μέσω της φιλοσοφίας, αλλά μέσω του αντιλόγου και της εριστικής διάθεσης να υπερισχύσουν σε μία συζήτηση. Οι σοφιστές λοιπόν, καθώς ο Πρωταγόρας για τους επικριτές του, εμπορεύονταν δύο πράγματα: «την εξειδικευμένη γνώση και τις μεθόδους επιβολής».
Ο Πρωταγόρας έλεγε ότι είναι σημαντικό κάποιος να αρχίσει να μαθαίνει από νεαρή ηλικία. Αλλά θεωρούσε ότι η παιδεία ούτως ή άλλως μας «ακολουθεί» σε όλη μας την ζωή με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Εννοώντας ότι από πολύ μικρή ηλικία έως και τα βαθιά γεράματα κάποιος ασχολείται με την εκπαίδευσή μας , είτε τον αποκαλούμε τροφό, είτε γονέα, είτε δάσκαλο, είτε αργότερα νόμους της πόλεις. Πάρα ταύτα θεωρούσε άκρως σημαντικό την ύπαρξη ενός εκπαιδευμένου διδασκάλου- σοφιστή, ο οποίος να είναι ικανός να μας παράσχει την γνώση ώστε να αποκτούμε αυτό που θέλουμε από τη ζωή, πείθοντας τους άλλους για το δίκιο των απόψεων μας. Ήταν ο πρώτος δάσκαλος που έλαβε αμοιβή (100 μνες) για όσα μετέδιδε στους μαθητές του. Αλλά όσο και σοκαριστικό κι αν φαινόταν αυτό σαν γεγονός στους σύγχρονους του , ο Πρωταγόρας ισχυριζόταν ότι έπραττε σωστά, γιατί κάποιος εκτιμάει περισσότερο όσα μαθαίνουμε επί πληρωμή παρά δωρεάν. Από την άλλη πλευρά αν κάποιος στο τέλος τον μαθημάτων, για τον οποιοδήποτε λόγο, δεν ήθελε να τον πληρώσει, μπορούσε να πάει και να καταθέσει σε ένα ναό το αντίτιμα των χρημάτων που του όφειλε.Πρώτος αυτός έκανε αγώνες λόγων και έδειξε στους μαθητές του τον αποτελεσματικό τρόπο που θα μπορούσαν να αντικρούσουν μία άποψη. Από τον Πρωταγόρα λοιπόν προήρθαν οι εριστικοί. Σε αντίθεση με όλους τους άλλους που χώριζαν τον λόγο σε 7 μέρη, ο Πρωταγόρας τον χώρισε σε 4: ευχή, ερώτηση, απάντηση και προσταγή.Ο Πρωταγόρας , μέσα από το ομώνυμο έργο του Πλάτωνα, φαίνεται να θεωρεί (σύμφωνα με τον μύθο που παραθέτει) ότι το Δίκαιο δεν είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης του ανθρώπου, αλλά δώρο των θεών που υπάρχει εξ αρχής μέσα σε όλους μας!
Ισχυριζόταν ότι η ύλη είναι ρευστή και ότι οι λόγοι όλων των φαινομένων βρίσκονται μέσα στην ύλη. Επίσης έλεγε ότι οι αισθήσεις αλλοιώνονται ανάλογα με την ηλικία και την γενική σωματική κατάσταση ενός ατόμου. Δεχόταν λοιπόν ως μοναδική πηγή γνώσεων τις αισθήσεις, οι οποίες όμως είναι καθαρά υποκειμενικές ως κριτήριο. Πχ όταν έχει αέρα ο ένας μπορεί να κρυώνει από αυτό το γεγονός, ενώ ο άλλος να το δέχεται γιατί ζεσταινόταν προηγουμένως. Για αυτό άλλωστε θεώρησε ότι μέτρο όλων των πραγμάτων είναι ο άνθρωπος και ότι η αλήθεια είναι σχετική. Έτσι εισήγαγε για πρώτη φορά την έννοια της σχετικότητας και ότι είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο να γνωρίσει την αλήθεια. Θεωρούσε ότι ο καθένας βιώνει την δική του πραγματικότητα και ότι δεν υπάρχουν αλήθειες δεκτές σε όλους. Επομένως, αυτό που ένα πράγμα φαίνεται σε κάθε άνθρωπο, αυτό και είναι στην πραγματικότητα. Αν όμως «όλες οι αντιφάσεις αληθεύουν ταυτόχρονα για το ίδιο υποκείμενο, τότε προφανώς όλα τα πράγματα είναι ένα»!
Είχε πάει αρκετές φορές στην Αθήνα και είχε δημιουργήσει επαφές και φιλίες με αξιόλογους αθηναίους όπως ο Ευριπίδης και ο Περικλής. Μάλιστα συνέταξε το σύνταγμα των Θουρίων της Κάτω Ιταλίας μετά από ανάθεση του Περικλή. Αργότερα η ολιγαρχία των τετρακόσιων τον καταδίκασε ως άθεο , βασιζόμενοι στο σύγγραμμά του «Περί Θεών», όπου αναφέρει ότι δεν γνωρίζει αν υπάρχουν ή όχι οι θεοί, ούτε ξέρει τι είδους μπορεί να είναι. Εδώ στην πραγματικότητα μπορούμε να ανιχνεύσουμε την αρχική μορφή ενός πρώιμου Αγνωστικισμού! Οι Αθηναίοι λοιπόν έκαψαν όλα τα βιβλία του και τον «έδιωξαν από όλα τα μέρη της γης». Έτσι , τουλάχιστον είναι σίγουρο ότι απέφευγε να πλησιάσει την Αθήνα, τις αποικίες της, τις αθηναϊκές τριήρεις ή όσες περιοχές βρισκόντουσαν κάτω από τον έλεγχο της. Μία άλλη εκδοχή λέει ότι τον καταδίκασαν εις θάνατον και αυτός απέδρασε, αλλά καθώς ταξίδευε για την Σικελία βούλιαξε το καράβι ή πέθανε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού λόγω γερατειών. Η χρονολογία του θανάτου του δεν είναι σίγουρη. Από άλλους ακούμε ότι ήταν 70 ετών και από άλλους 90. Το σίγουρο πάντως είναι ότι, είτε συμφωνούμε με τις απόψεις του, είτε όχι, ο Πρωταγόρας υπήρξε πρωτοπόρος και ένας συγκλονιστικός ρήτορας που άφησε το σημάδι του στην ιστορία.
