Ο Πλούταρχος γεννήθηκε στην Χαιρώνεια της Βοιωτίας (45- 120 μΧ). Είναι ένας από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους, βιογράφους και ιστορικούς που έχει να καταδείξει η Ελλάδα. Αλλά πάνω από όλα ήταν ανώτατος ιερέας και επόπτης των Δελφών. Καταγόταν από αριστοκρατική και εύπορη οικογένεια γεγονός που του έδωσε την δυνατότητα να πάρει μια πολύ καλή παιδεία. Πατέρας του ήταν ο Αριστόβουλος ( ή κατά άλλους Αυτόβουλος), ο οποίος ήταν επίσης φιλόσοφος και βιογράφος. Ο Πλούταρχος είχε αποκτήσει την ρωμαϊκή υπηκοότητα και πήγε αρκετές φορές στην Ρώμη λόγω δημοσίων καθηκόντων που είχε αναλάβει. Υπήρξε παιδαγωγός του Αδριανού, ο οποίος τον τίμησε το 119 μΧ διορίζοντας τον έπαρχο της Ελλάδος. Θεωρούσε καθήκον ενός σωστού πολίτη να ασχολείται τόσο με την πολιτική όσο και με την φιλοσοφία, γεγονός που επηρέασε το μετέπειτα συγγραφικό του έργο, καθώς για τον Πλούταρχο η γνώση της ιστορίας είναι κύριο και πρωταρχικό εφόδιο για όσους θέλανε να πολιτευτούν.
Ταξίδεψε σε αρκετές πόλεις τόσο της Ελλάδας όσο και της Μικράς Ασίας καθώς και στην Αλεξάνδρεια. Η Αθήνα τον είχε καταστήσει επίτιμο πολίτη της και στους Δελφούς μετά τον θάνατό του έστησαν τιμητικό μνημείο. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στην Χαιρώνεια, όπου άνοιξε και μία φιλοσοφική σχολή στην οποία έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην διδασκαλία της ηθικής σαν τρόπο ζωής. Ακολουθούσε τα πρότυπα της Πλατωνικής σχολής και δεν έπαιρνε αμοιβή. Παντρεύτηκε την Τιμοξένα με την οποία απέκτησε 4 γιους και μια κόρη. Ο χαμός της κόρης του σε πολύ μικρή ηλικία είχε ως αποτέλεσμα την συγγραφή ενός εκπληκτικού έργου : «Παραμυθητικός προς την γυναίκα».
Όντας νεαρός πήγε στην Αθήνα όπου μαθήτευσε στην Ακαδημία Πλάτωνα δίπλα στον Αμμώνιο. Του άρεσαν ιδιαίτερα η φιλοσοφία και τα μαθηματικά. Θεωρείται μάλιστα πιθανό ότι ασχολήθηκε και με την ρητορική. Ήταν λοιπόν ένας πλατωνιστής με επιδράσεις τόσο από τον Πυθαγόρα, όσο και από τον Αριστοτέλη, καθώς και από την Περιπατητική σχολή. Με άλλα λόγια ακολούθησε την εκλεκτική φιλοσοφία και θεωρήθηκε ως ο πρόδρομος του νεοπλατωνισμού. «Απορρίπτει τον στωικό υλισμό, την επικούρεια αθεΐα και την λαϊκή δεισιδαιμονία».
Χαρακτηριστικές απόψεις της φιλοσοφίας του ήταν ότι για να γίνει κάποιος μύστης είναι απαραίτητη τόσο η αγνότητα στην σκέψη όσο και στην πράξη. Η ζωή του οποιουδήποτε «μυημένου στην φιλοσοφία» πρέπει να καθορίζεται από την φρόνηση, την οσιότητα και τον σεπτό λόγο για τους θεούς. Όπως βέβαια όλοι οι Πλατωνιστές και ο Πλούταρχος θεωρούσε ότι η φιλοσοφία είναι η «μελέτη του θανάτου». Επομένως για να επιτύχει κάποιος την αθανασία της ψυχής οφείλει να ακολουθεί τον έντιμο βίο και απαιτείται ο απόλυτος σεβασμός στις διαχρονικές ηθικές αξίες τις οποίες εποπτεύουν οι θεοί! Ο σκοπός λοιπόν της αρετής είναι κυρίως να διορθώνει τα παραπτώματα των παθών. Τέλος για τον Πλούταρχο η φιλοσοφία είναι πάνω από όλα έρευνα.
Το συγγραφικό του έργο επηρέασε σημαντικά όλες τις μεταγενέστερες γενιές και ήταν ιδιαίτερα καθοριστικό για τους πνευματικούς ανθρώπους της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού.
Από τα έργα του σώζονται (δεν θεωρούνται όμως όλα αυθεντικά):
Οι Βίοι Παράλληλοι – Συγγράμματα με παιδαγωγικό στόχο όπου σε κάθε έργο κάνει σύγκριση στις ζωές σημαντικών ανθρώπων, διαλέγοντας κάθε φορά έναν Έλληνα και έναν Ρωμαίο.
Η πρωτοτυπία των Βίων έγκειται στο γεγονός ότι φιλοδοξία του Πλουτάρχου δεν ήταν να συγγράψει απλώς βιογραφίες, παρά να αντιστοιχίσει βίους Ρωμαίων και Ελλήνων που παρουσίαζαν ομοιότητες, με σκοπό να παρουσιάσει μια βαθύτερη μελέτη του χαρακτήρα πολιτικών ανδρών και του τρόπου με τον οποίο αυτός επηρέαζε τις κοινωνίες και τα ιστορικά γεγονότα. Συνολικά οι Βίοι που σώζονται ακέραιοι σήμερα καλύπτουν 46 προσωπικότητες, διαιρεμένοι σε 23 ζεύγη, και τέσσερις ακόμη μεμονωμένες βιογραφίες:
- 1-2 Άγις / Κλεομένης με Γάιο/Τιβέριο Γράκχο
- Αγησίλαος/ Πομπήιος
- Τιμολέων/ Αιμίλιος Παύλος
- Αλκιβιάδης/Κοριολανός
- Αλέξανδρος/ Ιούλιος Καίσαρ
- Δημήτριος (Πολιορκητής)/ Μάρκος Αντώνιος
- Δημοσθένης/ Κικέρων
- Κίμων/ Λούκουλλος
- Νικίας/ Κράσσος
- Δίων / Βρούτος
- Λύσανδρος/ Σύλλας
- Περικλής/ Φάβιος Μάξιμος
- Λυκούργος/ Νουμάς
- Φιλοποίμην/ Τίτος Φλαμινίνος
- Σόλων/ Ποπλίκολας
- Θησεύς/ Ρωμύλος
- Ευμένης/ Σερτώριος
- Πελοπίδας/ Μάρκελλος
- Θεμιστοκλής / Καμίλλος
- Αριστείδης/ Κάτων Πρεσβύτερος
- Φωκίων/ Κάτων Νεότερος
- Πύρρος/ Γάιος Μάριος
- Άρατος
- Αρταξέρξης
- Όθων
- Γάλβας
Τα ζεύγη των βιογραφούμενων παρουσιάζουν μεταξύ τους ομοιότητες είτε ως προς το ρόλο που διαδραμάτισαν στην πολιτική ζωή, ή ως προς το ήθος τους ή ως προς τη μοίρα που είχαν στη ζωή. Έτσι οι Σπαρτιάτες βασιλείς Άγις και Κλεομένης παραβάλλονται με το Γάιο και τον Τιβέριο Γράκχο, εξαιτίας των μεταρρυθμίσεων που προσπάθησαν να εδραιώσουν. Ο ιδρυτής της Αθήνας, Θησέας, με τον ιδρυτή της Ρώμης, Ρωμύλο. Ο στρατηλάτης Αλέξανδρος βρήκε το ταίρι του στο πρόσωπο του Ιούλιου Καίσαρα, τόσο λόγω της στρατηγικής του δεινότητας, όσο και εξαιτίας του εκρηκτικού του χαρακτήρα.
Εκτός από τα κείμενα αυτά, φαίνεται ότι ο Πλούταρχος συνέταξε και άλλες βιογραφίες, οι οποίες ωστόσο σώζονται αποσπασματικά. Πρόκειται για τους εξής βίους (παράλληλους ή μεμονωμένους):
- Επαμεινώνδας και Σκιπίων (fr. 1,2)
- Τιβέριος (fr. 182)
- Σκιπίων Αφρικανός (fr. 3,4)
- Νέρων (fr. 5)
- Ηρακλής (fr. 6-8)
- Πίνδαρος (fr. 9)
- Κράτης (fr. 10)
- Δαϊφαντος (fr. 11)
- Αριστομένης (fr. 12)
- Βίος Αυγούστου
- Βίος Κλαυδίου
Τα Ηθικά – Συγγράμματα που αφορούν πληθώρα θεμάτων όπως την θρησκεία, την μεταφυσική, την ιστορία, την πολιτική, την μουσική και την φιλολογία.
Σύμφωνα με τη στερεότυπη έκδοση της Λειψίας, οι τίτλοι των πραγματειών που περιλαμβάνονται στα «Ηθικά» είναι οι εξής:
- Περί παίδων αγωγής
- Πώς δεί τον νέον ποιημάτων ακούειν
- Περί του ακούειν (των φιλοσόφων)
- Πώς αν τις διακρίνειε τον κόλακα του φίλου
- Πώς αν τις αίσθοιτο εαυτού προκόπτοντος επ’ αρετή
- Πώς αν τις υπ’ εχθρών ωφελοίτο
- Περί πολυφιλίας
- Περί τύχης
- Περί αρετής και κακίας
- Παραμυθητικός προς Απολλώνιον
- Υγιεινά παραγγέλματα
- Γαμικά παραγγέλματα
- Των επτά σοφών συμπόσιον
- Περί δεισιδαιμονίας
- Περί ποιητικής
- Περί του μίαν είναι την από του Πλάτωνος Ακαδημίαν
- Περί της διαφοράς των Πυρρωνείων και Ακαδημαϊκών
- Περί της εν Τιμαίω ψυχογονίας
- Περί του γεγονέναι κατά Πλάτωνα τον κόσμον
- Πού εισίν αι ιδέαι
- Πώς η ύλη των ιδεών μετείληφεν; Ότι τα πρώτα σώματα ποιεί
- Περί Σωκράτους δαιμονίου – Προς Αλκιδάμαντα
- Περί μαντικής ότι σώζεται κατά τους Ακαδημαϊκούς
- Υπέρ του Πλάτωνος Θεάγους
- Περί της ηθικής αρετής
- Περί του εν τη σελήνη φαινομένου προσώπου
- Πότερον ο περισσός αριθμός ή ο άρτιος αμείνων
- Ει πρεσβυτέρω πολιτευτέον
- Περί Στωικών εναντιωμάτων
- Περί εννοιών προς τους Στωικούς
- Ότι παραδοξότεροι οι Στωικοί των ποιητών λέγουσι
- Προς την του Επικούρου ακρόασιν περί θεών
- Προς Κωλώτην υπέρ των άλλων φιλοσόφων
- Ότι ουδέ ζην έστιν ηδέως κατ’ Επίκουρον
- Προς Βιθυνόν περί φιλίας
- Αμμώνιος ή περί του μη ηδέως τη κακία συνείναι
- Πώς αν τις εαυτόν επαινέσειεν ανεπιφθόνως
- Ει αρετή η ρητορική
- Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων
- Περί του πρώτου ψυχρού
- Περί βραδέως κολαζομένον υπό του θείου
- Περί αδολεσχίας
- Περί ευθυμίας
- Περί δυσωπίας
- Περί πολυπραγμοσύνης
- Περί φιλαδελφίας
- Περί κομητών
- Περί των τριών ονομάτων, τι κύριον
- Περί φυγής
- Πολιτικά παραγγέλματα
- Περί βίου. Εν άλλω δεν περί του τον βίον εοικέναι κυβεία
- Πώς δει τους σχολικοίς γυμνάσμασι χρήσθαι
- Ερωτικός
- Αποφθέγματα ηγεμονικά, στρατηγικά, τυραννικά
- Περί του ιδίου σώματος
- Παραμυθητικός προς Ασκληπιάδην
- Παραμυθητικός προς την ιδίαν γυναίκα
- Περί φιλοκοσμίας
- Τιτθευτικός
- Περί του μη χραν νυν έμμετρα την Πυθίαν
- Περί του ΕΙ του εν Δελφοίς
- Περί Ίσιδος και Οσίριδος
- Αιτίαι των Αράτου Διοσημείων
- Εις τα Νικάνδρου Θηριακά
- Αριστοφάνους και Μενάνδρου σύγκρισις
- Περί της Ηροδότου κακοηθείας
- Περί του χρόνου της Ιλιάδος
- Πώς κρινούμεν την αληθή ιστορίαν
- Γυναικών αρεταί: εν άλλω δε Περί του πώς δει ζην γυναίκα προς άνδρα
- Περί ζώων αλόγων, ποιητικός
- Περί των Επικουρείων εναντιωμάτων
- Περί του μη μάχεσθαι τη μαντική τον Ακαδημαϊκόν λόγον
- Επιστολή προς Φαβωρίνον περί φιλίας
- Περί του εφ’ημίν προς επίκουρον
- Σχολαί Ακαδημαϊκαί
- Ει λόγον έχει τα ζώα
- Πλατωνικά ζητήματα
- Πώς αν τις εν πράγμασι φιλοπράγμονος δόξαν διαφύγαι
- Αιτίαι Ρωμαϊκαί
- Αιτίαι Βαρβαρικαί
- Αιτίαι Ελλήνων
- Αιτίαι γυναικών
- Περί του κέστου της μητρός των θεών
- Πρωταγόρου περί των πρώτων
- Περί των παρ’Αλεξανδρεύσι παροιμιών
- Ότι παραδοξότερα οι Επικούρειοι των ποιητών λέγουσι
- Τι το συνιέναι
- Περί του [ου]δεν και μηδέν
- Ότι ουδέν έστι συνιέναι
- Πότερα των ζώων φρονιμώτερα, τα χερσαία ή τα ένυδρα
- Στωικών και Επικουρείων εκλογαί και έλεγχοι
- Αιτίαι των περιφερομένων Στωικών
- Περί ημερών
- Περί περιεργίας
- Περί του πρώτου επομένου προς Χρύσιππον
- Υποθετικός ή περί αρχής
- Περί του εφ’ ημίν προς τους Στωικούς
- Περί δεισιδαιμονίας προς Επίκουρον
- Ει πάσι συνηγορητέον
- Προς Βηστίαν παραμυθητικός
- Περί των Πύρρωνος δέκα τρόπων
- Περί βίων προς Επίκουρον
- Αιτίαι και τόποι
- Αιτίαι αλλαγών
- Περί ταυτολογίας
- Περί μονάδων
- Ει δώσει γνώμην ο πολίτης προειδώς ότι [ου πονήσει] ου πείσει
- Περί δοξών των καθ’ εαυτόν
- Περί ενδόξων ανδρών
- Αποφθεύγματα Λακωνικά
- Αποριών λύσεις
- Χρησμών συναγωγή
- Περί αλυπίας
- Περί γυμνασμάτων
- Περί επιθυμίας
- Περί της Ρωμαίων τύχης
- Περί του γνώθι σαυτόν και ει αθάνατος η ψυχή
- Περί του λάθε βιώσας
- Περί αταραξίας
- Περί της εις Τροφωνίου καταβάσεως
- Ικετής
- Φυσική επιτομή
- Περί των πρώτων φιλοσοφησάντων και των απ’ αυτών
- Περί ύλης
- Περί της Αλεξάνδρου τύχης αρετής
- Αχιλλέως παιδεία
- Περί Κυρηναϊκών
- Απολογία υπέρ Σωκράτους
- Περί της Σωκράτους καταψηφίσεως
- Περί γεωφάγων
- Διάλεξις περί των δέκα κατηγοριών
- Περί προβλημάτων
- Περί χαρακτήρων
- Πόλεων κτίσεις
- Φυσικών αρεσκόντων
- Κατά τι ένδοξοι Αθηναίοι
- Περί των συνηγορούντων
- Τις άριστος βίος
- Περί ημερών
- Μελετών φυσικών και πανηγυρικών
- Περί των εν Πλαταιαίς Δαιδάλων
- Φιλολόγων παρασκευών
- Περί ευγενείας
- Ο προς Δίωνα ρηθείς εν Ολυμπία
- Περί του τι έδοξεν Ηρακλείτω
- Πότερον χρησιμότερον πύρ ή ύδωρ;
- Προτρεπτικός προς νέον πλούσιον
- Πότερον της ψυχής ή σώματος πάθη χείρονα
- Περί ψυχής
- Ει άπρακτος ο περί πάντων επέχων
- Περί φιλοπλουτίας
- Περί σεισμών
- Πώς δει Λάκωνα μάχεσθαι
- Προτρεπτικός εις Ασκληπιάδην Περγαμηνόν
- Περί του μη δειν δανείζεσθαι
- Περί κυνηγετικής
- Προς τους εξαπατάν πειρωμένους
- Αιτίαι φυσικαί
- Προς τους δια το ρητορεύειν μη φιλοσοφούντας
- Περί ποιημάτων, τις η αυτών επιμέλεια
- Τι κατά Πλάτωνα το τέλος
- Ερωτικαί διηγήσεις. Εν άλλω, Προς ερώντας
- Φιλοσοφών παρασκευών
- Περί Ευριπίδου
- Πώς κρινούμεν την αλήθειαν
- Ότι άφθαρτος η ψυχή
- Διάλεξις προς Δίωνα
- Απομνημονεύματα
- Διηγήσεις παράλληλαι, Ελληνικαί και Ρωμαϊκαί
- Περί αοργησίας
- Περί της εις τα έγγονα φιλοστοργίας
- Ει αυτάρκης η κακία προς κακοδαιμονίαν
- Περί φθόνου και μίσους
- Συμποσιακά
- Περί του ότι μάλιστα τοις ηγεμόσιν δει τον φιλόσοφον διαλέγεσθαι
- Προς ηγεμόνα απαίδευτον
- Περί μοναρχίας και δημοκρατίας και ολιγαρχίας
- Περί σαρκοφαγίας
- Περί της εν Τιμαίω ψυχογονίας
Επιπλέον σώζονται, αποσπασματικά ή ακέραια, και άλλα έργα του Πλουτάρχου
- Περί των αρεσκόντων φιλοσόφοις φυσικής επιτομής βιβλία ε΄
- Ομηρικών μελετών βιβλία δ΄
- Εις Εμπεδοκλέα βιβλία ι΄
- Περί της πεμπτής ουσίας βιβλία γ΄
- Περί ψυχής εισαγωγής βιβλία γ΄
- Περί της εις εκάτερον επιχειρήσεως βιβλία ε΄
- Μύθων βιβλία γ΄
- Περί ρητορικής βιβλία γ΄
- Περί αισθήσεων βιβλία γ΄
- Εκλογή φιλοσόφων βιβλία γ΄
- Πόλεων ευεργεσίαι βιβλία γ΄
- Περί Θεοφράστου προς τους καιρούς πολιτικών βιβλία β΄
- Περί παρειμένης ιστορίας βιβλία δ΄
- Παροιμιών βιβλία β΄
- Του Αριστοτέλους τοπικών βιβλία η΄
- Σωσικλής βιβλία β΄
- Περί ειμαρμένης βιβλία β΄
- Περί δικαιοσύνης προς Χρύσιππον βιβλία γ΄
- Στρωματείς ιστορικοί και ποιητικοί ξβ΄ένιοι δε ξστ΄
Η βασική προσπάθεια του Πλουτάρχου μέσα από ολόκληρο το έργο του είναι να δείξει πως η αρετή και η ηθική μπορούν να γίνουν αναπόσπαστο μέρος της κάθε έκφρασης της ζωής μας.
Πάνω από όλα λοιπόν ο Πλούταρχος ήταν ένας ηθικοδιδάσκαλος- ένας γιατρός της ψυχής και του μυαλού, ο οποίος έφερνε ισορροπία σε όσους ακολουθούσαν τα διδάγματά του. Τον ενδιέφερε κυρίως η εφαρμογή στην πράξη της ηθικής ζωής και όχι η απλή θεωρία.
