Είναι ένας τομέας στον οποίον δεν θα μπορούσαν να υστερήσουν οι Αρχαίοι Πρόγονοί μας. Ο Πλάτων μεταξύ των τόσων σημαντικών που αναφέρει στο αξεπέραστο έργο του «Πολιτεία», τονίζει ότι δύο από τις μεγαλύτερες ντροπές που δύναται να αισθάνεται ο άνθρωπος, είναι πρώτο να είναι άμουσος και δεύτερο ακαλαίσθητος. Σεβόμενοι τα λόγια του επιχειρούμε να κάνουμε μια παρουσίαση των σημαντικότερων μουσικών που άνθισαν εκείνη την περίοδο στον Ελληνικό χώρο.
Στην πρώτη θέση, τιμής ένεκεν, κατατάσσουμε τον Ορφέα. Πριν αναφερθούμε όμως στον μεγάλο αυτόν μουσικό, θα πρέπει να προσθέσουμε μερικά λογάκια… Ίσως με το όνομα Ορφεύς να υπήρχαν αρκετοί, που οι περισσότεροι εξ αυτών να ήσαν πραγματικά μουσικοί. Υπάρχει μια τάση στο χώρο μερικών ερευνητών να προσδίδουν όλα τα κατορθώματα και τους ηρωισμούς σε ένα και μοναδικό πρόσωπο. Το μεγαλύτερο παράδειγμα αφορά το πρόσωπο του Ηρακλέους, όπου οι περισσότεροι πιστεύουν ότι όλα τα ανδραγαθήματα που αναφέρονται ότι πραγματοποίησε αυτός, να αφορούν το ένα και αυτό πρόσωπο.
ΟΡΦΕΥΣ
Ήταν γιος του Απόλλωνος και της Μούσας Καλλιόπης, ή της Μούσας Πολυμνίας, ή του Οιάγρου που ήταν βασιλιάς σε κάποιο μέρος της Θράκης (μάλλον των Οδρυσπών). Ασχολήθηκε με την θεολογία, τα μυστήρια και με ότι άλλο είχε σχέση με την μάθηση. Ταξίδεψε στην Αίγυπτο όπου τελειοποίησε τις γνώσεις και αργότερο ερχόμενος στην Ελλάδα, καθιέρωσε διάφορες τελετές, θεραπείες, μυστικά όργια, ποικίλα μυστήρια και άλλα πολλά. Μάλιστα μερικοί αναφέρουν ότι ο όρος «θρησκεία» προέρχεται από την λέξη «Θράκη». (ίσως αυτά να αναφέρονται για κάποιον Ορφέα αρκετά παλαιότερο από αυτόν που θα εξετάσουμε παρακάτω).
Υπήρξε άριστος κιθαρωδός και κατάφερνε με τους ήχους του οργάνου του να αγαλλιάζει όχι μόνο τους ανθρώπους, αλλά να συγκινεί τα ζώα, τα δένδρα, ακόμη και τις πέτρες! (Αλληγορικά το ότι ο Ορφεύς εξημέρωνε τα ζώα, προκύπτει από το γεγονός ότι αυτός ήταν ο πρώτος που κατάφερε να εξημερώσει τους άγριους τότε ανθρώπους που δυστυχώς λίγο διέφεραν από την ζωώδη κατάσταση).
Πέραν της καλλιτεχνίας διακρίθηκε για την ανδρεία και την τολμηρότητα, δεδομένου ότι ήταν ένας από τους πενήντα Αργοναύτες. Στην εκστρατεία αυτή και χάρη των υπέροχων μελωδιών του, κατάφερε να καταβιβάσουν οι σύντροφοι του την Αργώ από του ναυπηγείου στην θάλασσα (η μουσική στην κίνηση…), ακόμη αποκοίμισε τον δράκο που φυλούσε το χρυσόμαλλο δέρας, προσκάλεσε την Εκάτη από τον Άδη προκειμένου να ανοίξει το δάσος που ήταν το δέρας, έσωσε τους Αργοναύτες από τις σαγηνευτικές Σειρήνες, γιατί απλά οι μελωδίες του ήσαν καλύτερες από αυτές των Σειρήνων και άλλα πολλά όπως αναφέρει ο Απολλόδωρος.
Νυμφεύτηκε την Ευρυδίκη την οποία αγάπησε παράφορα. Όταν αυτή πέθανε από ντροπή, επειδή την είχε βιάσει ο Αρισταίος, ο Ορφεύς μη μπορώντας να αντέξει την απουσία της κατέβηκε στον Άδη! Εκεί συνάντησε τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη, όπου χάρη στους ήχους της κιθάρας του, τους μαλάκωσε και στο τέλος αυτοί του επέτρεψαν να πάρει την Ευρυδίκη μαζί του στον επάνω κόσμο. Φημολογείται ότι από τους ήχους της κιθάρας του έκλαψαν για πρώτη και συγχρόνως τελευταία φορά και οι παραβρισκόμενες Ερινύες.
Συμφώνησε όμως με τους υποχθόνιους θεούς να μην γυρίσει να αντικρίσει την Ευρυδίκη ώσπου να εξέλθουν από τον Άδη. Ο Ορφεύς δεν μπόρεσε να τιθασεύσει το πάθος του και γύρισε να την κοιτάξει. Αυτή τότε επέστρεψε δια παντός στον Άδη. (Αλληγορικά αυτή η κατάβαση ερμηνεύεται ως ακολούθως: Στο Νεκειομαντείο της Θεσπρωτίας ερχόντουσαν συχνά άνθρωποι που με διάφορους τρόπους προσπαθούσαν να καλέσουν πεθαμένους γνωστούς τους. Φαίνεται πως ο Ορφεύς είχε πέσει σε ζάλη και φαντάστηκε ότι η Ευρυδίκη ήρθε να τον συναντήσει. Αυτός πιστεύοντας ότι είναι πραγματικότητα γύρισε να την αντικρίσει. Μη βλέποντας όμως τίποτα, αποτρελάθηκε και αυτοκτόνησε).
Από τότε ο Ορφεύς άρχισε να τρέφει ένα απεριόριστο μίσος για όλες τις γυναίκες του κόσμου. Επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Θράκη και εκεί έπεισε όλους τους συμπολίτες του να καταφρονούν τις γυναίκες τους. Από το γεγονός αυτό πηγάζει ίσως και ο λόγος, ότι επειδή ο Ορφεύς χάρη στην εκπληκτική του μουσική παράσερνε τους άνδρες μαζί του στα όρη, ώστε αυτοί να μην ασχολούνται με τις γυναίκες τους, εκείνες από εκδίκηση τον σκότωσαν. Άλλοι λόγοι περί του θανάτου ήταν α) ο Ορφεύς είχε αρνηθεί να διδάξει τις γυναίκες μουσική, β) ότι η ίδια η Αφροδίτη παρέσυρε όλες τις γυναίκες εναντίον του και γ) ο Διόνυσος παρέσυρε τις γυναίκες εναντίον του, επειδή ο Ορφεύς ανέβαινε κάθε πρωί στο Παγγαίο όρος και εξυμνούσε τον Ήλιο. Υπάρχει και μια άλλη μαρτυρία περί του θανάτου του, που αναφέρει σαν δράστη τον Δία, ο οποίος τον κεραύνωσε επειδή δίδασκε τα μυστήρια των θεών στους ανθρώπους (ίσως και εδώ να πρόκειται για άλλον Ορφέα).
Τελικά ο θάνατός επήλθε ή στο όρος Όλυμπος ή στο Παγγαίο όρος. Και στις δύο περιπτώσεις αναφέρεται ότι οι γυναίκες διαμέλισαν το σώμα του διασκορπίζοντας τα μέλη του σώματός του. Το κεφάλι και την λύρα του την έριξαν στον ποταμό Έβρο. Λέγεται ότι το κεφάλι του Ορφέως κύλισε από τον Έβρο και δια μέσου της θάλασσας έφτασε στην Λέσβο. Οι κάτοικοι εκεί το έθαψαν με τιμές, για αυτό και από τότε το νησί βγάζει σπουδαίους μουσικούς. Την δε λύρα την καταστέρισε ο ίδιος ο Ζεύς.
ΛΙΝΟΣ
Όπως στην περίπτωση του Ορφέως έτσι και σ’ αυτή του Λίνου, υπάρχουν τουλάχιστον τρεις με αυτό το όνομα. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι ως γονείς του αναφέρονται πολλά και διάφορα άτομα. Ο πρώτος αναφέρεται όχι μόνο σαν αδελφός του Ορφέως, αλλά και ως διδάσκαλος αυτού. Ο τρίτος αναφέρεται ως Θηβαίος και ως διδάσκαλος του Ηρακλέους. Μάλιστα έκανε μεγάλες προσπάθειες προκειμένου ο ήρωας να ενστερνιστεί τις μουσικές του γνώσεις. Όμως ο Ηρακλής κάποτε θύμωσε με την διαρκή επιμονή του δασκάλου του, με αποτέλεσμα να σπάσει την κιθάρα του Λίνου στο κεφάλι του άτυχου μουσικού και να τον φονεύσει. Τον θάνατο του μεγάλου αυτού μουσικού θρήνησε όλη η τότε ανθρωπότητα. Το νέο έφτασε μέχρι τους βαρβαρικούς λαούς, οι οποίοι όμως τον τίμησαν ανάλογα, φτιάχνοντας ένα πένθιμο ύμνο που πήρε και το όνομά του. Περί της δημιουργίας αυτού του ύμνου υπάρχουν πολλές εκδοχές. Σαν αποτέλεσμα όμως αναφέρεται ότι το άσμα αυτό έτυχε μεγάλης αναγνώρισης, ώστε όλα τα επόμενα πένθιμα άσματα ονομάστηκαν «Λίνοι». Μάλιστα τον εξύμνησε και ο Όμηρος σε κάποιο εδάφιο στα έπη του. Από τότε μάλιστα οι αρχαίοι κατασκεύαζαν τις χορδές της κιθάρας από λίνο και όχι από έντερα, γιατί πίστευαν ότι οι πρώτες ήταν και πιο καθαρές.
ΦΙΛΑΜΜΩΝ
Γιος του Απόλλωνος και της Λευκονόης, ή της Φιλωνίδος ή της Χιόνηςμ ακόμη του Εωσφόρου και της Κλεοβοίας. Ως πατρίδα του αναφέρεται το Θορικό Λαυρίου. Άριστος μουσικός ανακάλυψε μεταξύ των άλλων τον παρθενικό χορό και ανάλαβε να διδάξει τις απανταχού παρθένες πώς να χορεύουν αυτόν τον χορό με ρυθμική κίνηση. Άλλοι τον αναφέρουν ως έναν από τους Αργοναύτες. Τέλος ήταν ο πατέρας του μουσικού Θάμυρα.
ΘΑΜΥΡΙΣ
Γιος του Φιλάμμωνος και της Αγριόπης. Ήταν από την Θράκη και είχε διατελέσει μαθητής του μεγάλου μουσικού του Λίνου. Θαύμαζε τον εαυτό του για τις μουσικές ικανότητές του και δεν δίστασε μάλιστα πλησίον του χωριού Δωρίου της Μεσσήνης να προκαλέσει σε διαγωνισμό τις ίδιες τις Μούσες. Πράγματι έγινε μια μουσική μονομαχία της οποίας ηττημένος αναδείχτηκε ο Μουσαίος. Οι Μούσες για την ανάρμοστη συμπεριφορά του τον τύφλωσαν, δεδομένου ότι η συμφωνία για τον νικητή ήταν ο καθορισμός οποιασδήποτε τιμωρίας εκ μέρους του για τον ηττημένο. Στον παρακείμενο ποταμό πέταξαν οι Μούσες την λύρα του, για αυτό και ο ποταμός ονομάστηκε από τότε Βαλύρας. (Αλληγορικά αυτή η μονομαχία μεταφράζεται ως εξής: ο Θάμυρις παθιασμένος με την μουσική δεν ασχολείτο με τίποτα άλλο παρά μόνο με αυτήν. Η κούραση του επέφερε την τύφλωση η οποία φυσικά δεν προήλθε εκ των Μουσών). Τοποθετείται ως ο έκτος ή ο έβδομος προ του Ομήρου επικός ποιητής. Είναι ο πρώτος που ανακάλυψε την δωρική αρμονία. Ύμνησε αυτόν και ο Σοφοκλής γράφοντάς του μια τραγωδία που δυστυχώς δεν σώζεται.
ΜΟΥΣΑΙΟΣ
Γιος του Θαμύρα, από την Θήβα. Ήταν άριστος μελοποιός καθώς και ασματοποιός. Υπολογίζεται ότι έζησε λίγο πριν τον Τρωικό Πόλεμο.
ΧΡΥΣΟΘΕΜΙΣ
Γιος του Καρμάνορος, εκ Κρήτης. Αναφέρεται ως ο πρώτος νικητής αγώνων μουσικής που διεξήχθηκαν στους Δελφούς. Στον αγώνα αυτόν ψάλλονταν ύμνοι στον Απόλλωνα με την συνοδεία κιθάρας.
ΤΕΡΑΜΒΟΣ
Γιος του Ευσείρου και της νύμφης Ορθρίδος. Ο τόπος που σύχναζε ήταν επί του όρους Όρθρυος. Ασχολήθηκε κατά πολύ με την ποιμενική μουσική, έγραψε πολλά βουκολικά άσματα και ανακάλυψε και τον ποιμενικό αυλό. Ακόμη σαγήνευε τις Νύμφες με την υπέροχη μελωδία του σε τέτοιο σημείο μάλιστα, ώστε αυτές ερχόντουσαν και χόρευαν πέριξ αυτού. Κάτι τέτοιο όμως προκάλεσε την ζήλεια του Πάνα. Σκέφτηκε τότε με ποιο τρόπο θα απαλλασσόταν από αυτόν. Τον ειδοποίησε να κατέβει από τα ψηλά στις πεδιάδες γιατί επρόκειτο να έρθει μεγάλη βαρυχειμωνιά. Ο Τέραμβος δεν τον πίστεψε και έμεινε στα ορεινά. Μετά από λίγο ήρθε πράγματι βαρύς χειμώνας, με αποτέλεσμα να παγώσουν τα πρόβατά του. Οι Νύμφες τον μεταμόρφωσαν στο ζωύφιο ξυλοφάγο.
ΦΗΜΙΟΣ
Ήταν γιος του Τερπίου και έμενε στην Ιθάκη και συγκαταλέγεται μεταξύ των σπουδαίων μουσικών εκείνης της περιόδου. Είχε εξαναγκασθεί από τους μνηστήρες της Πηνελόπης να καθαρίζει την αυλή του παλατιού του Οδυσσέως. Λέγουν ορισμένοι ότι υπήρξε διδάσκαλος σε μουσική σχολή στην Σμύρνη όπου εκεί διδασκόταν ο Όμηρος. Μάλιστα αργότερα ο Φήμιος νυμφεύτηκε την μητέρα του Ομήρου την Κρυθηΐδα και υιοθέτησε τον Όμηρο.
ΔΗΜΟΔΟΚΟΣ
Τον συναντάμε στην αυλή του βασιλιά των Φαιάκων, του Αλκίνοου, την εποχή που βρέθηκε ως ναυαγός στο νησί ο Οδυσσεύς. Μεταξύ των έργων που απάγγελνε ήταν και ο περίφημος έρωτας του Άρεως μετά της Αφροδίτης.
ΖΑΡΥΞ
Λακεδαιμόνιος, γιος του Καρύστου. Οι συμπολίτες του εκτιμώντας το έργο του, αλλά και το μεγάλο ταλέντο του, ίδρυσαν και αφιέρωσαν σε αυτόν μια πόλη, η οποία ονομαζόταν Ζάρυξ.
ΚΥΚΝΟΣ
Γιος του βασιλιά των Λυγίων της Ιταλίας του Σθένελου. Ήταν όχι μόνο φίλος του Φαέθοντος αλλά και συγγενής. Μετά τον θάνατο του φίλου του έπεσε στον ίδιο ποταμό και πνίγηκε. Τότε μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο πτηνό. Υπάρχει και η εκδοχή ότι μεταμορφώθηκε από τον Απόλλωνα.
ΥΑΓΝΙΣ
Αναφέρεται μάλλον λανθασμένα ως πατέρας του Μαρσύου. Μεταξύ των άλλων ανακάλυψε μουσικούς τρόπους (τον Λύδιο και Φρύγειο) καθώς και ορισμένο είδος αυλών.
ΟΛΥΜΠΟΣ
Αναφέρεται και αυτός ως πατέρας του Μαρσύου. Εφεύρε είδη μουσικής, με σημαντικότερο αυτόν της κρουματικής μουσικής. Έζησε λίγο πριν τον Τρωικό Πόλεμο. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι επί των ημερών του σώζονταν ποιήματά του.
ΜΑΡΣΥΑΣ
Ήταν ένας ομολογουμένως άριστος μουσικός και εφευρέτης μουσικών οργάνων, όπως του διπλού αυλού και άλλων πολλών. Από τους ύμνους που συνέταξε, ξεχωριστή θέση κατέχουν οι ύμνοι προς την Ρέα. Μαζί με τον Ύαγνι και τον Όλυμπο θεωρούνται ως οι τρεις πατέρες της κανονικής μουσικής. (Οι δύο άλλοι αναφέρονται και ως πατέρες του Μαρσύου). Κάποτε ο Μαρσύας συνέλεξε τους αυλούς της Αθηνάς που είχε ρίξει η θεά κατά γης. Ο μουσικός χωρίς δισταγμό άρχισε να διαδίδει ότι αυτός εφεύρε τους αυλούς. Είδε ο Απόλλων την αδικία και φιλονίκησε μαζί του. Έγινε μεταξύ τους ένας μουσικός αγώνας στον οποίον νίκησε ο Απόλλων χωρίς να το αξίζει. Σαν τιμωρία έγδαρε το δέρμα του Μαρσύου. Από το αίμα του άτυχου μουσικού δημιουργήθηκε ο ποταμός Μαρσύας, στο ίδιο δε ποτάμι πέταξε ο θεός και τους αυλούς. Υπάρχουν ακόμη δύο εκδοχές για τον θάνατο του μουσικού: α) κρεμάστηκε μόνος του από την μεγάλη ντροπή που ένοιωσε μετά την ήττα του, β)τρελάθηκε από το αποτέλεσμα του αγώνα και αυτοκτόνησε πέφτοντας στο ποτάμι.
(Υπάρχει όμως και η αλληγορική ερμηνεία: πριν της εμφανίσεως της λύρας, κυριαρχούσε ο αυλός, εφευρέτης του οποίου φέρεται ο Μαρσύας. Οι μουσικοί αυτοί παίζοντας αυλό εξοικονομούσαν το κέρδος τους που την εποχή εκείνη ήσαν δερμάτινα νομίσματα. Έτσι λοιπόν ο Απόλλων, δηλαδή η λύρα, νίκησε τον αυλό, δηλαδή τον Μαρσύα, με αποτέλεσμα οι μουσικοί του αυλού να στερηθούν το κέρδος τους, δηλαδή τα δερμάτινα νομίσματα).
Η φήμη του Μαρσύου είχε απλωθεί σε ολόκληρη την Ελλάδα. Στην Αρκαδία τον ζωγράφιζαν να παίζει αυλό πλησίον των Μουσών, στην Φωκίδα καθήμενο σε πέτρα να διδάσκει αυλό σε άλλους μουσικούς, αλλού κρεμασμένο και γδαρμένο σε δένδρο και δίπλα του τον Απόλλωνα να παίζει λύρα κ.ά.
